Participatie: zo wint iedereen met windenergie

Procesparticipatie

De basis

De komst van een windpark zorgt altijd voor veranderingen in de directe leefomgeving van omwonenden. Het landschap verandert bijvoorbeeld, en daarmee ook het uitzicht. De aankondiging van een duurzaam energieproject brengt daarom voor mensen in de buurt vaak allerlei vragen met zich mee. Voor het draagvlak van een duurzaam energieproject is het erg belangrijk dat deze vragen worden beantwoord. 

De projectontwikkelaar begint vaak meteen met het participatietraject voor het project, nog tijdens de planfase. Immers: hoe eerder mensen de juiste informatie en inspraak krijgen, hoe beter. De uitgangspunten om dit proces goed en zorgvuldig op te zetten, zijn vastgelegd in de Gedragscode Acceptatie & Participatie Windenergie op land. Ontwikkelaars richten een participatietraject in op basis van deze gedragscode en houden hierbij rekening met de omgeving. Het participatieproces kan maanden of zelfs jaren beslaan. 

Het traject van procesparticipatie moet verzekeren dat de omgeving volwaardig kan meepraten over het project en alle belangen serieus worden meegewogen. Door de diverse belangen is het, net als bij andere ruimtelijke projecten, vaak niet mogelijk om iedereen voor de volle 100% tevreden te stellen. Het doel van het traject is dan ook om een optimaal evenwicht tussen alle belangen te vinden.

Proactieve communicatie

De uitgangspunten voor het succesvol betrekken van de omgeving door procesparticipatie zijn: proactieve communicatie en transparantie. Dit geldt zowel voor de planningsfase als de bouwfase van het project. Bij de aanleg van windturbines zorgt de projectontwikkelaar vanaf het ontstaan van de plannen dat omwonenden op de hoogte zijn van het aankomende project. Bijvoorbeeld door het plaatsen van artikelen in het dorpsblad, het rondsturen van informatieve brochures of zelfs het persoonlijk bezoeken van omwonenden. Ook kan een ontwikkelaar ervoor kiezen om een klankbordgroep met lokale bewoners op te zetten die feedback op het project kunnen leveren.

Waar mogelijk, werkt een ontwikkelaar altijd zo veel mogelijk samen met buurtverenigingen, dorpsraden, energiecoöperaties of andere lokale partijen om de informatie te verspreiden. Die partijen kunnen ook helpen om vragen te beantwoorden en zorgen door te geven. Door via transparante en vroegtijdige communicatie al zo veel mogelijk vragen, verzoeken en adviezen te verzamelen, kan de projectontwikkelaar zich voorbereiden op de informatiesessies die volgen.

Informatiebijeenkomsten

Een tweede stap in de procesparticipatie zijn de informatiesessies. Projectontwikkelaars organiseren meerdere open bijeenkomsten voor belanghebbenden. Deze sessies worden volgens een duidelijk schema gepland en tijdig van tevoren aangekondigd. Op deze bijeenkomsten, vaak georganiseerd op een centrale plek zoals een dorpshuis, kunnen omwonenden vragen stellen en hun wensen voor het project kenbaar maken. Op basis daarvan kan de projectontwikkelaar waar mogelijk aanpassingen maken in de projectplannen. 

Normaal gesproken vinden er meerdere informatiebijeenkomsten plaats vóór en tijdens de bouw van de windturbines. Op deze informatiebijeenkomsten kunnen mensen om extra informatie vragen en eventuele zorgen bespreken, bijvoorbeeld over geluid en slagschaduw. De ontwikkelaar geeft dan aan hoe eventuele hinder zo veel mogelijk wordt beperkt en kan verzoeken meenemen om specifieke vrees voor hinder te bekijken. Op de volgende bijeenkomst laat de ontwikkelaar zien aan welke vragen, verzoeken en wensen tegemoet is gekomen, op basis van de feedback tijdens de vorige sessie. Zo blijven ontwikkelaar en omwonenden continu in gesprek met elkaar en wordt er door de ontwikkelaar gewerkt om de omgeving zo veel mogelijk tegemoet te komen. 

Expertise inhuren

Bij de ontwikkeling van windparken komen een hoop verschillende expertises samen. Er wordt gedegen onderzoek gedaan naar aspecten als ruimtelijke inpassing, natuur en milieu. Deze deskundigen bekijken indien nodig ook of er aanpassingen in de plannen mogelijk zijn, op basis van de verzoeken die zijn binnengekomen. Projectontwikkelaars maken deze onderzoeken zo inzichtelijk mogelijk voor omwonenden.

Mocht dit voor omwonenden niet voldoende zijn, dan kunnen zij ook zelf vragen om deskundig advies rondom het project. Hiervoor kunnen zij een ondertekend verzoek indienen bij de overheid. Het inhuren van expertise van buitenaf kan omwonenden extra vertrouwen geven in het proces en hun tevredenheid met het eindresultaat versterken.

Financiële participatie

De basis

Voor wat, hoort wat. Als omwonenden een verandering in hun directe leefomgeving toestaan, is het uitgangspunt dat ze daar ook iets voor terugkrijgen. Dit kan onder andere in de vorm van compensatie. Bij financiële participatie staat centraal dat omwonendende mogelijkheid krijgen om mee te delen in de opbrengsten van de windturbines. Bijvoorbeeld via aandelen, certificaten of obligaties.

De mogelijkheden voor financiële participatie worden vaak vooraf opgesteld door de ontwikkelaar. Tijdens het participatieproces peilt de ontwikkelaar vervolgens, bijvoorbeeld tijdens de informatiebijeenkomsten, wat de wensen en behoeften onder de lokale bevolking zijn. Er zijn namelijk een aantal verschillende vormen van financiële participatie. Elke gemeenschap kan hiervoor andere wensen hebben. De gemeente stelt dan in samenspraak met de maprojectontwikkelaar de voorwaarden voor financiele participatie op.

Samen investeren

Financiële participatie bij windparken biedt mensen mogelijkheden tot investeren via aandelen, obligaties of certificaten. Bij aandelen is sprake van mede-eigendom, bij obligaties en certificaten niet. Bij deze laatste twee mogelijkheden ontvangen mensen een vaststaand jaarlijks rendement op hun investeringen. Hierbij delen mensen dus niet mee in de winst uit de verkoop van de groene stroom.

Een voordeel van aandelen, obligaties en certificaten is dat mensen individueel kunnen investeren en de hoogte van hun investering zelf kunnen bepalen. Daarnaast zijn obligaties met hun vaste rente minder risicovol dan aandelen. Dat komt doordat er bij obligaties altijd geld wordt uitgekeerd, ongeacht of er winst of verlies wordt gemaakt met de verkoop van de groene stroom. Ook zijn obligatiebeleggers ervan verzekerd dat hun oorspronkelijke inleg aan het einde van de looptijd volledig terug op hun bankrekening staat.

Een andere vorm van financiële participatie die je tegenwoordig steeds vaker tegenkomt, is collectief mede-eigenaarschap van windturbines. Dit wordt georganiseerd via bijvoorbeeld energiecoöperaties. De leden van deze coöperatie bezitten dan gezamenlijk een deel van de windturbine(s). Dit heeft als voordeel dat het investeringsrisico lager wordt, gezien de investering wordt gedeeld door een groep mensen. Ook kunnen de leden samen besluiten maken over de windenergie via de coöperatie. Dit zorgt vaak voor een grotere maatschappelijke betrokkenheid bij het project.

In het Klimaatakkoord wordt gestreefd naar 50% lokaal eigendom voor hernieuwbare energieprojecten op land tegen 2030. Projectontwikkelaars zetten hier dus ook op in, maar soms is dit getal lastig te halen doordat er te weinig interesse is vanuit omwonenden om te investeren. In dat geval is er ruimte om lokaal van het streefgetal af te wijken. Indien dit gebeurt, wordt er in overleg met de gemeente en energiecoöperatie gekeken naar een passend alternatief. Bijvoorbeeld via het beschikbaar stellen van een speciaal omgevingsfonds. 

Omgevingsfonds

Naast de financiële participatie doen ontwikkelaars een extra ‘duit in het zakje’ voor het verduurzamen of verder ontwikkelen van de directe omgeving van het project. Er wordt een apart fonds opgezet, waar de ontwikkelaar bijvoorbeeld jaarlijks een bijdrage aan levert die afkomstig is uit de opbrengsten van het windpark. Dat geld komt vervolgens ten goede aan lokale doelen. Denk aan zonnepanelen op scholen of isolatie van sporthallen, maar ook de aanleg van een glasvezelnetwerk. Zo profiteert de hele omgeving financieel mee van windturbines, in plaats van alleen de mensen die investeren.

Voor de hoogte van het bedrag dat de ontwikkelaar in het fonds stort, wordt de richtlijn uit de Gedragscode gehanteerd. Dat is een bedrag tussen de € 0,40 en € 0,50 per megawattuur aan opgewekte elektriciteit.

Omwonendenregeling

Er zijn ook situaties waarin ontwikkelaars individuele afspraken maken met omwonenden. Denk daarbij aan korting op zonnepanelen, woningisolatie of andere besparende maatregelen. Dit kan voor omwonenden een fijne bijkomstigheid zijn van een hernieuwbaar energieproject. Daarnaast kunnen mensen in de omgeving op deze manier worden betrokken zonder dat zij directe investeringen hoeven te doen in het windpark.