Met name industrie wacht op duidelijkheid rond waterstof

Hoge kosten door trage verduurzaming stroom

De Europese Commissie heeft in 2023 in twee zogenaamde ‘delegated acts’ vastgesteld die bepalen wanneer waterstof - Renewable Fuels of Non-Biological Origin (RFNBO)- ‘groen’ mag heten en kan meetellen voor de bovengenoemde doelen. De belangrijkste regel is dat waterstof voldoet als de stroom in een land voor een heel groot deel hernieuwbaar (90%) of CO2-vrij (18 gram CO2 / MJ) geproduceerd is. Veel landen in de EU zullen hier de komende jaren aan voldoen, maar Nederland niet. Mede door nieuwe strikte regels over zonne- en windparken en vertragingen rond wind op zee gaat de uitrol trager dan eerder verwacht, zo berekende PBL onlangs. Het gevolg is dat voor de productie van groene (RFNBO) waterstof in Nederland ingewikkelde eisen gelden die de kosten opdrijven, zoals een tijdscorrelatie met de productie van stroom uit zon en wind waardoor elektrolysers duizenden uren per jaar stil moeten staan. De trage verduurzaming van de elektriciteitsproductie drijft de prijs van Nederlandse groene waterstof dus op, met nadelige gevolgen voor onze industrie.

Blauwe waterstof: een goedkopere maar doodlopende weg

Ondertussen hangt een veel goedkoper alternatief boven de markt: blauwe of zogenaamd ‘koolstofarme’ waterstof. Dit is waterstof gemaakt uit aardgas of fossiele restgassen waarbij slechts een deel van de vrijkomende CO2-uitstoot wordt afgevangen en opgeslagen. De bovengenoemde Kamerbrief noemt deze route een ‘snelle en betaalbare verduurzaming van de industrie en elektriciteitssector ‘. Zeker voor waterstofcentrales in de elektriciteitssector wordt dit als een kansrijke route gezien. Deze sector valt bovendien niet onder de bovengenoemde bijmengplicht voor groene waterstof. Blauwe waterstof wordt flink gesubsidieerd: de SDE++ dekt de meerkosten en de rijksoverheid neemt de ‘vollooprisico’s’ van de CO2-infrastructuur, zoals bleek uit antwoorden op eerdere Kamervragen.

Het gevolg van de steun aan goedkopere blauwe waterstof is dat marktpartijen nog huiveriger worden voor investeringen in de elektrolysecapaciteit voor echt hernieuwbare, groene, maar nu nog duurdere waterstof. Als deze blauwe waterstof echt koolstofvrij of -arm zou zijn, dan zou dit geen probleem zijn. De werkelijkheid is echter anders. De subsidies voor afvang en opslag van CO2 gelden voor het Steam Methane Reforming proces met slechts 65% afvang; de rest gaat naar de atmosfeer. Dit is nog niet alles: een zeer groot deel van het gas voor waterstof komt uit schaliegasvelden in de VS. De methaanverliezen die bij deze winning plaatsvinden zijn enorm. Methaan is een schadelijker broeikasgas dat de atmosfeer tientallen keren sterker opwarmt dan CO2. Hoewel importeurs van bijvoorbeeld waterstof moeten betalen voor de uitstoot die buiten de EU bij de productie plaatsvond - het Carbon Border  Adjustment Mechanism  – worden de methaanemissies hierin niet meegerekend. Gesubsidieerde blauwe waterstof is dus enkel op papier koolstofarm. Tegelijkertijd duwt het wel koolstofvrije en hernieuwbaar geproduceerde groene waterstof uit de markt.

Rond 2040 zal de industrie in Europa CO2-vrij moeten opereren. Met blauwe waterstof wordt dit punt voor de bedrijven nooit bereikt. Het is daarmee een kortstondig aantrekkelijke, maar uiteindelijk doodlopende weg. 

Duidelijk beleid voor groene waterstof nodig

Wat nu nodig is, is vooral duidelijkheid naar marktpartijen waardoor industrieën bereid zijn over te stappen naar groene waterstof en onder andere energiebedrijven willen investeren in elektrolyse. Hiervoor zijn een aantal zaken nodig: 

• Geef industrieën een plicht voor een oplopend aandeel groene waterstof, maar verleidt deze industriële bedrijven parallel door een volledige vergoeding van de meerkosten.
• Kies liever voor een lagere ambitie voor 2030, dan voor een dure deels onvergoede plicht die industrieën in de problemen zal brengen of doen besluiten van waterstof af te zien.
• Blauwe, zogenaamd ‘koolstofarme’ waterstof is geen logische tussenstap, maar een sta-in-de-weg naar groene en echt CO2-vrije waterstof. Laat bedrijven de meerkosten hiervan grotendeels zelf betalen, als optie om hun CO2-kosten te vermijden.
• Elektrolysers kunnen netcongestie in een gebied beperken, door de afname van pieken aan wind- en zonnestroom op het juiste moment en op de juiste plek. Waardeer dit met lage nettarieven, volgens de uitkomsten van een recente studie van CE-Delft.
• Ontwikkel zo snel mogelijk een nagenoeg CO2-vrije elektriciteitsproductie. Dan is waterstof gemaakt uit elektriciteit altijd groen (RFNBO) volgens de regels van de EU en dus goedkoper te produceren. Met minder strenge regels over zonne- en windparken zal dit rond 2030 zeker kunnen lukken.

De rol van groene waterstof voor de verduurzaming van de energievoorziening is dus groot en uiteindelijk cruciaal. Het is nu zaak voor het kabinet om positief en vooral ook duidelijk beleid te bieden opdat de markt op gang komt en investeerders vertrouwen krijgen.