Kansen en uitdagingen voor gemeente, coöperatie en ontwikkelaar

Met de toename van het aantal energiecoöperaties in Nederland speelt de dynamiek tussen alle betrokken partijen een steeds grotere rol. Zo heeft bijna elke gemeente inmiddels wel een initiatief en is de afgelopen 10 jaar het aantal leden enorm gegroeid tot een aantal van 112.000.

“Project ontwikkelen heeft impact op de omgeving”

Allereerst: waarom is het zo belangrijk om samen te werken bij ontwikkelen van een project? Rob Smit van Statkraft: “Een project ontwikkelen heeft impact op de omgeving, dus is het belangrijk om die mee te nemen. De mensen daar kennen de lokale situatie het beste. We helpen alle stakeholders graag en willen elkaar leren kennen.”

Kansen en uitdagingen voor samenwerken

Voor een goede samenwerking tussen gemeente, coöperatie en ontwikkelaar liggen er veel kansen en uitdagingen op tafel. Met welke opgaven moet je allemaal rekening houden? Op welke manieren kun je meedoen in een energieproject? En heel belangrijk: hoe overbrug je verschillen tussen de drie stakeholders?

Met welke opgaven moet je allemaal rekening houden?

De energietransitie is niet van vandaag op morgen gerealiseerd. Het is een continu proces van verschillende complexe factoren die allemaal aandacht verdienen. Denk aan:

• Technische opgave: hoe krijgen we zo efficiënt mogelijk energie uit wind en zon en hoe zit het met de belasting van het netwerk?
• Ruimtelijke opgave: waar ontwikkelen we een energieproject? Nederland is klein en we strijden allemaal om dat kleine stukje ruimte. En dan moeten we ook nog rekening houden met diverse belangen, zoals de natuur, woningbouw en de industrie.
• Sociaal-economische opgave: kan iedereen meedoen? ‘Energie-armoede’ is inmiddels een veelgebruikte term, mede door de hoge gasprijzen als gevolg van de oorlog in Oekraïne.

Meer lokale betrokkenheid is meer draagvlak

Meedoen aan de energietransitie is dus belangrijk. Daarom besteed het Klimaatakkoord hier veel aandacht aan. Goed om te weten: in het Klimaatakkoord wordt de ambitie gedeeld dat in 2030 50% van alle zon- en windprojecten lokaal eigendom zijn. Dit betekent dat omwonenden en bedrijven zeggenschap hebben over en meeprofiteren van een energieproject in hun omgeving. Dat zorgt vervolgens voor meer draagvlak bij deze stakeholders. Op dit moment is een kwart van alle projecten lokaal eigendom en daaronder vallen nog vooral de kleinschalige zon- en windparken.

Als we het motto van het Klimaatakkoord aanhouden dat ‘iedereen mee moet kunnen doen’, dan is dat aantal van 112.000 leden van een coöperatie eigenlijk nog best mager.   

Op welke manieren kun je nog meer meedoen in een energieproject?

Er zijn meer vormen van participatie dan enkel lokaal eigendom (zeggenschap en meeprofiteren of risico dragen) Het kan ook op andere manieren:

• Financiële deelneming waarbij je geen zeggenschap hebt, maar een aandeel in het initiatief.
• Omgevingsfonds zodat geld wordt gerealiseerd voor een maatschappelijk doel in de directe omgeving, zoals het verduurzamen van een buurthuis of ondersteuning in de strijd tegen energiearmoede.
• Omwonendenregeling zoals bijvoorbeeld korting op groene stroom voor huiseigenaren.

“Samenwerken is niet enkel achter doelen aanrennen, maar elkaar leren kennen”

Thijs Wentink van de klimaatstichting HIER verwoordt participeren en samenwerken treffend: “Het betekent niet enkel met z’n allen achter de doelen aanrennen, maar elkaar leren kennen, vertrouwen en gezamenlijk in gesprek gaan.” Dat brengt ons bij de volgende, prangende vraag:

Hoe overbrug je verschillen tussen de drie stakeholders?

De drie partijen - gemeente, coöperaties en projectontwikkelaars - werken vanuit verschillende perspectieven, maar in eenzelfde wereld en met hetzelfde doel. Zo werkt de gemeente procedureel, risicomijdend en formeel, terwijl een coöperatie praktisch aan de slag wil en het liefst juist informeel handelt. Bovendien meestal kleinschalig. Daar tegenover staat dan weer de projectontwikkelaar die grootschalig denkt, vanuit het credo ‘tijd is geld’. Kortom, ieder op zijn eigen manier. Maar, de energietransitie houdt helemaal geen rekening met deze scheidslijnen.

De Tussenruimte
Dus hoe breng je deze culturen samen? Daarvoor bestaat ‘de Tussenruimte’. Een conceptuele, abstracte ontmoetingsplek waar gedeelde belangen samenkomen op basis van vertrouwen en respect. En waarmee je bijvoorbeeld zoiets essentieels als ‘tijd’ bespreekbaar maakt. Want het gewenste tijdspad voor een te realiseren energieproject kan nogal verschillen tussen gemeente, coöperatie en ontwikkelaar.
Ga in gesprek over de rolverdeling aan de hand van drie vragen: Wie ben je? Wat kun je bijdragen (zoals grond of kennis beschikbaar stellen)? En wat wil je ervoor terug (zeggenschap of enkel rendement)?

Krijg hulp met een handige toolbox
Een heldere rolverdeling en afspraken zijn dus cruciaal voor een goede samenwerking. Op de website van HIER kun je daarvoor een handige toolbox downloaden.

Alles uit de kast!

Rob Smit van Statkraft: “De gemeente denkt met het behalen van de doelstelling van 35 terrawattuur, nu zijn we er wel. Maar we zijn er nog lang niet. We beginnen pas net met de energietransitie.” In een rapport van de overheid staat dat er mogelijk een verdubbeling van de elektriciteitsvraag ontstaat en daarnaast een halvering van de emissies voor CO₂. Kortom, alles uit de kast!